Artykuł St. I. Witkiewicza z 8 października 1919 roku, dedykowany Tymonowi Niesiołowskiemu, ukazał się w „Echu Tatrzańskim”, traktuje o swoistym demonizmie „pępka świata”, jakim jest Zakopane.

W związku z 70 rocznicą śmierci oraz 125 rocznicą urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza powstał spektakl inspirowany młodzieńczą twórczością Witkacego, w której już można dostrzec cechy charakterystyczne dla całej późniejszej jego dramaturgii.

Andrzej Dziuk - reżyser i autor scenariusza: "Na przełęczy" (1889) Stanisława Witkiewicza to literacka relacja (reportaż) z wyprawy w Tatry - z czasów, kiedy odkrywano je dla ludzi z nizin, zachwycając się ich dzikim pięknem. To opis - z jednej strony - obiektywnych i autentycznych trudności związanych z pokonywaniem przez "turystów" (a jak się do dziś tu w Zakopanem mówi: "panów") nowej przestrzeni tj. Gór; z drugiej - bardzo emocjonalny (w stylu zaiste modernistycznym) pełen fascynacji Tajemnicą - Mistyką Gór - kulturą górali - ich muzyką, strojem, budownictwem, hodowlą owiec, obyczajami, etc.

Spektakl na podstawie dramatu Witkacego napisanego w 1921 roku - w siedem lat po jego wyprawie w egzotyczne kraje z etnografem Bronisławem Malinowskim porusza uniwersalne problemy.